රක්ත විස්තාපනය (Redshift) සහ නීල විස්තාපනය (Blueshift) යනු කුමක්දැයි දැනගමු.
රක්ත විස්තාපනය (Redshift) සහ නීල විස්තාපනය (Blueshift) විස්තර කරන්නේ අභ්‍යවකාශයේ ඇති වස්තූන් (තරු හෝ මන්දාකිණි වැනි) අපෙන් සමීපව හෝ ඈතින් ගමන් කරන විට ආලෝකය කෙටි හෝ දිගු තරංග ආයාමයන් දෙසට මාරු වන ආකාරය පිලිබදවය. විශ්වයේ ප්‍රසාරණ ගණනය කිරීම සඳහා වන ප්‍රධාන සංකල්පය මෙය වේ.
දෘශ්‍ය ආලෝකය වර්ණ වර්ණාවලියක් වන අතර එය දේදුන්නක් දෙස බැලූ ඕනෑම කෙනෙකුට පැහැදිලිය. යම් වස්තුවක් අපෙන් ඈත් වන විට, එහි තරංග ආයාමය වැඩි වන විට ආලෝකය වර්ණාවලියේ රතු කෙළවරට මාරු වේ. යම් වස්තුවක් සමීපයට ගමන් කරන්නේ නම්, එහි තරංග ආයාමය කෙටි වන විට ආලෝකය වර්ණාවලියේ නිල් කෙළවරට ගමන් කරයි.
මෙය වඩාත් පැහැදිලිව සිතා බැලීමට යුරෝපීය අභ්‍යවකාශ ඒජන්සිය යෝජනා කරන්නේ, ඔබ මෝටර් රථය පාරේ යද්දි පොලිස් සයිරන් හඩක් ඇසෙන අකාරයට සමාන බවය.
මෙම ශබ්ද ආචරණය ප්‍රථම වරට ක්‍රිස්ටියන් ඇන්ඩ්‍රියාස් ඩොප්ලර් විසින් 1800 ගණන් වලදී විස්තර කරන ලද අතර එය ඩොප්ලර් ආචරණය ලෙස හැඳින්වේ. ආලෝකය ද තරංග ආයාම වලින් නිකුත් වන හෙයින්, මෙයින් අදහස් කරන්නේ වස්තූන්ගේ සාපේක්ෂ පිහිටීම අනුව තරංග ආයාම එකට දිගු කිරීමට හෝ පොඩි කිරීමට හැකි බවයි. එයින් කියැවෙන්නේ, අපි එය එදිනෙදා ජීවිත පරිමාණයෙන් නොදකින නිසා මන්ද ආලෝකය ශබ්දයේ වේගයට වඩා මිලියනකය පමණ වේගයෙන් ගමන් කරන නිසාය.
මන්දාකිණි පෘථිවියෙන් ඈතට වන්නේ අභ්‍යවකාශයේ ප්‍රසාරණය වන බැවිනි. මන්දාකිණි ගමන් කරමින් සිටියදී - ඇන්ඩ්‍රොමීඩා ගැලැක්සි සහ ක්ෂීරපථය ඈතට යන විට විශ්වය විශාල වන විට රක්ත විස්තාපනය පිළිබඳ සමස්ත අදහසක් අපට ලැබේ.
රේඩියෝ තරංග, අධෝරක්ත, පාරජම්බුල, එක්ස් කිරණ සහ ගැමා කිරණ ඇතුළු විද්‍යුත් චුම්භක වර්ණාවලියේ ඕනෑම කොටසකට රක්ත විස්තාපනය සහ නීල විස්තාපනය යන වචන අදාළ වේ. එබැවින්, රේඩියෝ තරංග වර්ණාවලියේ පාරජම්බුල කොටසට මාරු කරන්නේ නම්, ඒවා නීල විස්තාපනය හෝ ඉහළ සංඛ්‍යාත දෙසට මාරු කරනු ලැබේ. ගැමා කිරණ ගුවන්විදුලි තරංග වෙත මාරු වීම යනු අඩු සංඛ්‍යාතයකට මාරුවීම හෝ රක්ත විස්තාපනයකි.
වස්තුවක රක්ත විස්තාපන මනිනු ලබන්නේ එහි වර්ණාවලියේ අවශෝෂණ හෝ විමෝචන රේඛා පරීක්ෂා කිරීමෙනි. මෙම රේඛා එක් එක් මූලද්රව්ය සඳහා අද්විතීය වන අතර සෑම විටම එකම පරතරයක් ඇත. අභ්‍යවකාශයේ ඇති වස්තුවක් අප දෙසට හෝ ඈතින් ගමන් කරන විට, රේඛා වස්තුව චලනය නොවන්නේ නම් (අපට සාපේක්ෂව) ඒවා කොතැනට වඩා වෙනස් තරංග ආයාමයකින් නම් එය අපට සොයාගත හැකිය.
Credit : NASA science / ESO
-𝑴𝒆𝒓𝒍-
Comments
Post a Comment